තවද එක්තරා පසල් දනව්වෙක උපායෙහි දක්ෂ නොවූ සිය පුත්‍ර තෙමේ, උපායෙහි කෙල පැමිණවීම කරනු නිසා "ස්ථානෝචිත ප්‍රාඥාව" නැමැති මාහාර්ඝ මිණි පළගේ ආනුභාව දක්වා මෙම කතා වස්තුව පියෙකු විසින් සිය පුත්‍රයා අරභයා දක්වන ලදහ.
මේ පුත්‍ර තෙමේ උපායෙහි දක්ෂයෙක් නොවීය. දිනක් පුත්‍රයා බණවා, ''පින්වත් පුතනුවණි, මිණි පලඟක් බදු වූ ස්ථානෝචිත ප්‍රාඥාව වනාහී දිව්‍යායුධයක් මෙන් ද, ප්‍රහාර මඟහරිනා පලිහක් බඳු වු ද, කල්පයක් හෝ කහවනු එක් රැස් කොට මිල දී ගත නොහෙන ආභරණයක් මෙන් ද වටනා සාස්ත්‍රයක් වන්නේ ය. එහෙයින් ස්ථානෝචිත ප්‍රඥාවෙන් කෙල පැමිණිම වනාහී මේ විපරීත යුගයේ දිවි ගෙවන්නා වූ සකල ලෝක වාසීන් ම ප්‍රගුණ කල යුතු සාස්ත්‍රයක් නොවේදැ"යි ඉකුත් වත් දක්වාලුයේය.
යටගිය දවස බරණැස් නුවර රජීව නම් ගාන්ධිවරයෙක් දැහැමෙන් සෙමෙන් රාජ්‍ය කරන සමයෙහි, අසල ලංකාදීපයෙහි අශ්ඨවාපී නම් පසල් දනව්වෙක පින්වත් පුත් කුමරෙක් උපන්නේ, උපන් මොහොතේ තාරුකා රූපීන්ගේ පිහිටීම බලා දෛවඥයන් විසින් එම පුත් කුමරාට ''බුද්ධිඝෝෂ'' යැයි නම් තැබීය.
මේ පින්වත් පුත් කුමරා නිසි විය එලැඹි කල දෙමාපියන් විසින් පසල් දනව්වෙ පිහිටි කණිෂ්ඨ තක්සලාවය, මහා තක්සලාවය, ජාතික තක්සලාවය යන තුන්තරා තක්සලාවෙන් එක්තරා තක්සලාවකට භාර කොට ප්‍රධාන ආචාරීන් බණවා මෙසේ කියන්නාහු, ''පින්වත් ඇඳුරුතුමෙනි, මේ අපගේ එකම පුත් කුමරා වන්නේය. මොහු වූ කලී ඇසිල්ලක් තරම් කාලයක් හෝ එක්තරා තැනෙක තබා ගත නොහැකි කොල්ලෙක් වන්නේය. එපමණකුදු නොවන්නේය, මේ පෝතක තෙම් ස්ථානොචිත ප්‍රඥාවෙන් මුහුකුරා ගොස් ඇත්තෙක් සේ කුමක් හෝ දණ්ඩණයක් නියම කළ කල්හී අප බණවා, මෙසේ වූ කාරණාවක් නිසා එසේ කලෙමි. එසේ නොකලේ වී නම් මාගේ අවසානය වන්නේයැ, අහවල් මානවයා කරණ කොට ගෙන මෙබන්දක් වීයෑ, ඒ කාරණාවට මාගේ අනුදැනුමක් නැතැ"යි හේතු කාරණා පල කොට දණ්ඩණය මග හරින්නේය. ඇඳුරුතුමනි, කිනම් හෝ දණ්ඩනයක් පමුණුවා මුන් අප වෙත හික්මුවාලුව මැනව"යි පෝතක කුමරු දෙස බල බලා දෙමාපියෝ සිය ප්‍රත්‍රයාගේ වත් දක්වා ලූයේය.
යට කී කුමරා ද එසේ මෙසේ එකෙක් නොවන්නේය. උන් තක්සලාවෙන් ශිල්ප උගෙන නිවසට එන්නෙ, නිවසේ තිබූ දෙයක් කෑවායින්, නොකෑවායින් චාලි නම් වූ සිටුතුමාගේ රඹ වනයට වන්නේය. උන් හා උගේ සහචරයින් එකක් වූ රඹ වනය දෙකක් කරන්නේ කෙසේ ද යත්, ඔවුනොවුන් රජුන් හා රුපුන් ලෙස පිල් දෙකකට බෙදී, රුපුන් ලෙස වෙස් ගත්තෝ "රාජ්‍ය හෝ දුන මැනව, යුද්ධය හෝ කළ මැනවයි" දූර්ථයන් අත පත් යවයි. ඉදින් රජුන් ලෙස වෙස් ගත්තවුන් "රාජ්‍ය දීමක් නැතැ, යුධ වදින මෝ වෙමු" යි පෙරලා පත් යවා චාලි සිටුතුමාගේ රඹ කදන් හා සටන් වදින්නෝය. කැකුලු රඹ කැන් මත එල්ලීගෙන, පැද්දී ගොස් අනෙකුන්ගේ කරට පැන උන් මඩවාලුය. වියලී ගොස් ඇති රඹ පත්‍ර ගෙන සතුරන් සේ වෙස් ගත්තවුන් රඹ කඳන් වල පිටිතල හයා බැඳලන්නාහුය. ඔවුන්ගේ ඉණ රැදි කැටපෝලය නම් උපරණයක් ගෙන සශ්‍රීක රඹ පත්‍රයන්ට එල්ල කොට ටැකැ යන නාද අනුනාද පැණ නැගී රඹ පත්‍රයන් සිදුරු විසිදුරු වන සේ කැට මුගුරින් ගැහැට කරන්නෝය. මෙසේ මුලු සවස් යාමයම සකල වූ රඔ වනයේ සම තැන් විසම කෙරෙමින් මහත්වු කෝලාහල පවත්වන්නේය. එතකිනුත් නොනැවතී බුද්ධිඝෝෂයෝ හා උන්ගේ සහචරයින්ගේ වත් පිලිවෙත් කෙසේ දක්වන්නෙ දැයි කිය‍තොත් එය
යට කී කතාව හා සර්වප්‍රකාරයෙන් සමාන වන්නේය.
මෙසේ ගත වූ එක්තරා දිනෙක බුද්ධිඝෝෂයෝ ඇවිටිල්ලෙන් කුලුගන්වනු ලැබු සිත් ඇතිව සිය තක්සලාවේ යහලුවෙකු වන ඥාණතිස්සයන්ගේ පුස්ථකයේ පිටකවරයක් අරභයා සබ්මැරීන් නම් යානාවක් සිතුවමින් අලංකාර කරමින් සිටිය දී, එක්වරම "චටාස්" යැයි නාද අනුනාද පැන නගින සේ මහත් වූ ශබ්දයක් තක්සලාව සිසාරා රාව ප්‍රතිරාව නැංවීය. බුද්ධිඝෝෂයන්ට මේ ශබ්දය අරභයා කුහුලක් උපන්නේ සිය යහලු ඥාණතිස්සයන් බණවා, "මිත්‍රය ඥාණතිස්ස, යම්කිසි නුහුරු ශබ්දයක් මාගේ දකුණු කර්ණභේරීය සිදුරු කරගෙන වමින් පිටවී මා තිගැස්සවීයැ, ඒ කිමෙක්දැයි කුහුලින් මගේ සිත පසුවෙතැ" යි විචාලේය.
එවිට ඥාණතිස්සයෝ "වන්නාටය, ඒ වනාහි අරුම පුදුම කෙලි භාණ්ඩක්යැ, අපගේ පංතියට යාබද පන්තියේ මදනායක නම් කුල පුත්‍රයා මැජික්මය පන්හිදක් රැගෙන විත් ඇතැ, එයින් අකුරු කිරීම උගහටය. එය පවත් වන්නෙ අනුන් රැවටීමටය. යම් කිසිවෙක් ඒ වූ මැජික්මය පන්හිදෙන් අකුරු කිරීමට පන්හිදෙ හි කොපුව හැරපියාවේද, ඒ තුලින් ගිනි පුලිඟුවක් පැණ නැගී එතකිනුත් නොනැවතී මහත් වූ ශබ්දයක් ද පැන නගින්නේයැ"යි පිලිවදන් දුන්නේය.
"කිමෙක්ද ඥාණ තිස්සය, අකුරු කරන පන්හිදෙන් ගිනිත්, ශබ්දයත් පිටවන්නේදැ?" යි බුද්ධිඝෝෂයෝ මහත් විමතියෙන් පෙරලා ප්‍රශ්ණ කරන කල්හී ඥාණතිස්සයෝ, "එසේය, එසේය යහලුව, එය වනාහී උපායෙකි. යම් කිසිවෙක් පන්හිදෙන් අකුරු කරමියි සිතා එහි කොපුව අඳින්නේ ද, එකෙනෙහි ම මහත් වීරීයෙන් සිරකොට ඇති විභව ශක්තියෙන් පොහොසත් යවුලක්, මුලින් යවා ඇති කැප්රෝල් නම් ගිණි බෙහෙතින් කරනා ලද පටියක නියම තැනට අසුරක් ගසන ඇසිල්ලකින් වැදීයයි. එකෙනෙහි ඇතිවන ඝට්ටණය කරණ කොට මෙසේ ගිණි පුලිගුත්, ශබ්දයත් පවත්වන්නෙ නොවේදැ"යි කැප්රෝල් පන්හිදේ ආදීනව දක්වාලීය.
එකලිහී බුද්ධිඝෝෂයෝ "මෙය වනාහී කැප්රෝල් පිස්තෝලයේ ම වැඩි දියුණු කල උපකරණකැ"යි සිය යහලු ඥාණතිස්සයන්ට බණවා, මුලින් කී මැජික්මය පන්හිද දැක බලා ගෙන, දින කිහිපයකට එය ඉල්ලා ගනිමියි, හෙටින් එළබෙන නිවාඩු දිනයන් හී එයින් ශිල්ප දක්වමියි අදිටන් කොට ගෙන මදනායකයන් බැහැදැකීමට එදින විවේක කාලයේ සුදුසුයැයි ඥාණතිස්සයන්ට යෝජනා දක්වන්නෙ, ඥාණතිස්සයන් ද එය වහා ස්ථිර කොට විවේක සමය පැමිණෙන තුරු සිය හස්ථයේ අංගුලි ගණින්නට විය.
තවත් නොබෝ වෙලාවකින් "ටැකෑන්, ටැකෑන්, ටැකෑන්" යන තක්සලාවේ ඝාණ්ඨාර හඬින් වාතලය කම්පා කරවා විවේක සමය උදාවිය. දහසක් වූ තක්සලා සිසුන් සෙල්ලමටය, ආහාරයට, අතපසු වූ අභ්‍යාස කිරීමය යන රාජකාරී සඳහා සුදානම් වන්නේ බුද්ධිඝෝෂයෝද, ඥාණතිස්සයෝද කලින් කතිකා කරගත් සේ මදනායක නම් කුළ පුත්‍රයා බැහැ දැකීමට පිටවීය.
එකල්හී මදනායකයන් සිය මැණියන් විසින් පිළියෙල කර දුන් දවල් බතට වග කියමින් සිය අසන මස්ථකානූරූඩව සිටින නියාව දැක යහලු දෙබෑයන් තුටුපහටුව පැමිණ එකත්පවස වාඩිවී, සිය කතිකාව ආරම්භ කරනු වස්, "පින්වත් මදනායක මිතුර, නුඹගේ මැජික්මය පන්හිද කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් අපි මෙහි පැමිණියෙමු. අපට එය පෙන්වාලුව මැනවයි" ආදී වූ චාටු බස් දෙඩීය.
එවිට මදනාකයෝ, "වන්නාටය! මැජික්මය පන්හිද වනාහි ඉතා දුර්ලභ එකකි. එය වෙන්ඩ
මයිලනුවන් විසින් මාගේ වැඩිමහලු සහෝදරියට පත්කඩක් දීම් ආදී දූර්ථ රාජකාරී උදෙසා අත්ලසක් සේ දින කිහිපයකට දුන් උපකරණයකැ. වගකීම් විරහිත නුඹලා වැන්නවුන්ට එය තරම් නොවේයැ"යි වහසි බස් දෙඩීය.
බුද්ධිඝෝෂයෝ වනාහී උපායෙහි දක්ෂයෙකි. කුඩා කලම ස්ථානෝචිත ප්‍රඥ්ඥාවේ කෙල පැමිණියෙකි. ඉදින් ඔහු උපායක් කල්පනා කරන්නෙ මෙසේ සිතීය.
"මා හට මෙය දින කිහිපයකට ලබා ගන්නට නම්, මෝ හට හුවමාරුවට යමක් දිය යුතු වේ. නමුත් මෙවැන්නක් හුවමාරුවට ඇති වටනා දෙයක් මා සන්තකයේ නැතැ. එහෙත් ඇති දෙයින් උපරිම ප්‍රයෝජන ගනිමියි, නැති ගුණ වයමි"යි අධිෂ්ඨානයෙන් ඔද වැඩී ගියෙන් සිය සහක්කුවෙන් පතෙහි ලියනා විට දී ගෙවි ගිය පසු තුල් මාරුකල හැකි පැන්සල නම් උපරණක් ගතපීය.
"පින්තවත් මදනායකය, බලව! මා සන්තකයේ ඇති තුල් මාරු කළ හැකි මෙම පන්හිද? නුඔ ඔතරම් ගුණ වයනා කැප්රොල් පන්හිඳ මෙම පන්හිඳ ඉදිරියේ සිය ගුණයෙන් ද, දහස් ගුණයෙන්ද, දස දහස් ගුණයෙන් ද, පංගුවක් තරම්වත් ගත හොහැකි දෙයකි. නුඹගේ වෙන්ඩ
මයිලනුවන් නුඹ අන්දවා ඇති සෙයකි. පත්කඩක් ගෙනයාම වැනි භාරදූර රාජකාරියකට මෙවැන්නකින් අත්ලස් ලබාගැනීමට සිත් වූයේ නුඔගේ මොළයට ඉහඳ පනුවන් විද ආපදා කොට ඇත්දැයි මා චිත්ත සන්තානයේ කුහුලක් උපනැ" යි අපහාස කොට සිය කැප්රොල් පන්හිඳ කෙරෙහි මදනායකාගේ මානය බිඳලීය. එතකින්ද නොනැවතී සිය පන්හිද පෙන්වමීන් එහි නැති ගුණ කියාපීය. යහලු ඥාණතිස්සයෝ "එසේයැ, එසේයැ" ආදී වදනින් බුද්ධිඝෝෂයෝ අරභයා අගුල් පත් තැබීය.
මදනායකගේ සිත ද මේ වූ වික්ෂිප්තයෙන් තුල් මාරු කරන පැන්සල වෙත ඇලී ගියේය. ඉදින් මදනායකයෝ "මාගේ මේ කැප්රෝල් පන්හිද දින කිහිපයකට, මෙවක් වූ අරුම පුදුම තුල් මාරු කරන පැන්සල හා මාරු කරමි"යි අදිටන් කරගතපීය.
එවිට යහලු ඥාණතිස්සයෝ, "මදනායකය, ඔබට අනුකම්පාවෙන් තුල් මාරුකල හැකි පැන්සල ඔබගේ නොවටනා පන්හිඳට අප හුවමාරු කලේ වීද, මෙම පැන්සලේ තුඩවල් අප උගුල්වා ගන්නෙමි. කැප්රෝල් පන්හිඳ පුරවා ගැනීමට කැප්රෝල් පටි යහමින් දෙන්නෙ වී නම් ඒ හිලව්වට පමණක් තුඩවල් දෙමි"යි අනෙක් යෝජනාවක් ද දැක්වීය. මදනායකයෝ ද බුද්ධිඝෝෂන්ගේ හා ඥාණතිස්සයන්ගෙ වහසි බස් නම් වලාපටින් වැසුනු බුද්ධිය නම් හිරු කිරණින් යුක්තව සිටි නියාවෙන් ඒ සියල්ලට එකඟව සිය පන්හිඳ ද, කැප්රෝල් පටි මංජුසාව ඇර එයින් සුඟක් ද හුවමාරු කරගතපීය. මෙයින් මහත් සොම්නසින් උදම් වූ යහලු දෙබෑයෝ හෙටින් උදාවන නිවාඩු දෙදිනේ දී කැප්රෝල් පන්හිදෙන් නියමාකාර ප්‍රයෝජන ගනමෝ වේදැයි කතාබස් කොට නික්ම ගියෝය.
සූර්ය දිව්‍ය රාජෝත්තමයාණන් වහන්සේ දිනයක වැඩ නිමවා හෝරා කිහිපයක ඈවෑමෙන්, පසු දින උදයේ සිය රශ්මි කදම්භයෙන් පොලෝ තලය සනහා තවත් දිනෙක උදාව දැක්වීය.
උදෑසනම කෙලියෙන් දවස ගෙවීමට පැමිණි ඥාණතිස්සයෝ සමඟ බුද්ධිඝෝෂයෝ ද නියම් ගමේ බොහෝ වැසියන් කැප්රෝල් පන්හිදෙන් මුලා කරවමියි සොම්නස් සිත් ඇතිව පිටත් වීය. ඉදින් මෙම අරුම පුදුම පන්හිදෙහි උපායට අසුනොවූ කෙනෙක් හෝ හදුනා ගන්නේ වී නම් එය නොමල ගෙයකින් අබ මිටක් ගන්නා වැනි වු දුෂ්කර කාර්යක් ම වන්නේය. බුද්ධිඝෝෂන්ගේ ගෙයින් පටන් ගත් තැන සිට අනුලෝම ආකාරයෙන් පණිවිඩ පත් බෙදන රණවීරය, කඩේ වික්ටර්ය, විල්බොට්ය, ජයසිරිය, වෙළන් බාස්ය, අලි බාස්ය, කරණවෑමියාය, චාලි සිටුතුමාය යන පුරුෂන්ද, අනුලාද, සෝමලතාද, බියුලින්ද, පොලින්ද, ගුණවතී ද, එතනා ද යන ගැහැණුන්වද උපායෙන් මුලා කරමින් දවස ගෙවන්නෙ මධ්‍යාහ්න හිරු කිරණින් මඩනා සිත ද ගතද විය. ඉනික්බිති මුන් දෙදන අහස බලා "ඉර මධ්‍යාහ්නට එළඹ ඇත, දවල් බතට වෙලාවයැ"යි කතිකා කොටගෙන ගෙට එන්නෝ දිවා ආහාරය ගෙන සිය උපායෙන් ගම්මුන් බිය වැද්දවු කළ ඔවුන්ගේ ගිරියෙන් හඩ තැලුම්, පරුෂ වචනයෙන් බිණීම්, පහරදීමට පැන්නීම් ආදී විකාර දේ ගැන සතුටු සාමිඡ්චියෙන් පසු විය.
සවස් යාමයේ අශ්ඨවාපී ගම්මානයේ එක් කෙලෙවරක පිහිටි ආරාමයට රැස්වූ, රටේ රාලය, මොහොට්ටාලය, සංවර්ධන සමිතියේ ලේකම් තැනය, භාණ්ඩාගාරික තැනය, ආරාමයේ ප්‍රධාන සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේය යන පිරිවර, කලින් යොදා ගත් පරිදි ආරාමයේ බුද්ධ මන්දිරයට හුනු පිරියම් කිරීමටත්, අනෙකුත් අලුත්වැඩියා කටයුතු උදෙසාත් ආධාර එක්රැස් කරනු වස් ගෙන් ගෙට යන්නෙ බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ දොරකඩට වන්නේය.
බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ පියා ද මවද සාසනයට නැමුනු සිත් ඇත්තෝ ය. ඒ කෙරෙහි මහත් ශ්‍රද්ධා කටයුතුය. ඉදින් ආරාමයේ ප්‍රතිසංස්කරණාදී කටයුතු උදසා ආධාර කරන්නෙ, බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ පියා විසින් සිය පසුම්බියෙන් කහවනු සීයේ පටියක් ඇද සිය පුත්‍රයාට පා, "කිමෙක්ද පුතණුවනි, බලා නොයිද නුඹගේ අපල උපද්‍රව ඇතොත් ඒවා හිරු දුටු පිණි බිඳු මෙන් වියැකී යේවායි සිතා මෙතැන නම ලියා අත්සන තබව"යි සංඝනායක ස්ථවිරයන් දැක්වූ පත්කඩ බුද්ධිඝෝෂයන්ට දැක්වාලූය.
බුද්ධිඝෝෂයෝ මෙතුවක් වේලා සෙල්ලමින් ගත කොට ඇති නියායෙන්, "පියාණෙනි, මාගේ සියොලඟ රජස් ආදී කිලිටි ඇති බව නොපේනේද? ඉදින් මා මේ පත ඇල්වූ සැනින් මෙයද කිලුටි වැ යා හැකියැ"යි කරුණු දැක්වීය.
බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ බුහුටි කතාව ඇසු සංඝනායක ස්ථවිරයන් ද "දෙව, මම ම නුඔගේ පින්වත් පුත් කුමරාගේ නම ලියමි, ආධාර ගනිමි"යි පියාට පවසා පත්කඩ අතට ගන්නෙ, සිය පන්හිද අන්තර්ධානව ඇති නියාය හැගී ගියෝය. ඉදින් ස්ථවිරයන් වහන්සේ "නුඔලා සන්තකයේ පන්හිදක් වේ නම් දෙව!" යි සිය අනුගාමිකයන් බැණවීය. අනුගාමිකයෝ ද ගමනට වන් කල පන්හිදක්වත්, දෙකක්වත් සහක්කුවේ දමා නොගෙන පැමිණිමේ දෝෂය සංඝණායක ස්ථවිරයන් වහන්සේගෙන් සඟවනු වස්, "පන්හිදක්, පන්හිදක්" යනුවෙන් කපටි සිත් ඇතිව ඔබ මොබ බලමින් සිය පසුම්බිද, සහක්කුද පිරිමදින්නට විය.
අනුගාමීන් ස්ථවිරයන් අරභයා කරන ලද මේ මුලාව බුද්ධිඝෝෂයන්ට ද, අසල ගේට්ටු කනුවට පිට දී සිටි යහලු ඥාණතිස්සයන්ට ද, පෑදී ගිය ගං පතුලේ පෙනෙන්නා වූ ගල් කැටයක් මෙන්ද, ඝණ අන්ධකාරයේ බබලන චන්ද්‍රයා මෙන් ද මනා කොට පෙනී ගියෙන්, බුද්ධිඝෝෂයෝ යහලු ඥාණතිස්සයන් දෙස බලන්නෙ ඔවුන්ටම ආවේනික වූ බසෙකින් යමක් විමැසීය. ඥාණතිස්සයෝ ද එය අනුමත කරන බව හිසින් දැක්වීය.
ඉදින් බුද්ධිඝෝෂයෝ තම යහලු ඥාණතිස්සයන්ගේ අනුමැතියෙන් ඔද වැඩි ගිය සිත් ඇතිව, යට කී අනුගාමිකයන්ගෙන් එකෙක් වන මොහොට්ටාලගේ නේත්‍ර මානයට කැප්රෝල් පන්හිඳ හසුවන සේ යමක් කර දැක්වීය. මොහොට්ටාලයෝද ඔබ මොබ බලමින් මේ වූ ව්‍යසනයෙන් ගැලවෙන්න මෝ කෙසේදැයි විමසන්නේ, බුද්ධිඝෝෂන්ගේ උපාය නිසා උඩ සහක්කුවේ විරාජමානව සිටින කැප්රෝල් පන්හිදෙහි නෙත ගැටී ගියේ ය. ඉදින් මොහොට්ටාල සිතන්නෙ, "එක මුගුරින් පක්ෂීන් දෙදෙනෙකු හෙලමි, මේ කොල්ලාගේ වරද දක්වා, අපගේ වරද සඟවමි"යි සිතා, "කිමෙක් ද දරුව, ගරු සංඝනායක ස්ථවිරයන් මෙතරම් වෙහෙසවී පන්හිදක් සොයන නියාව නොපේනේදැ, ගරු කටයුතු අප වැනි උතුමන්ට සැලකීමට තොප වැන්නවුන් සිත් කෙදිනෙක නැමේදැයි නොදනිමි"යි දෝෂාරෝපන කොට, බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ අවසරයක් නොමැතිවම සහක්කුවෙන් කැප්රෝල් පන්හිද ගෙන, සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේ වෙත මහත් ගෞරව බහුමානයෙන් පෑවේය.
පන්හිදක් සෙවීම් ආදී කලබලයෙන් යුක්ත වූ අනිත් මිනිස්සු ද, ස්ථවිරයන් වහන්සේ ද මේ වූ විපරීතය නොදැන, මොහොට්ටාල වෙත සිය කෘතඥතාවය දක්වා කැප්රෝල් පන්හිඳ බාරගත්තේය. බුද්ධිඝෝෂයෝද සිතු ලෙසම හරියාකාරව මළ පුඩුව මොහොට්ටාලගේ බොටුවටම හුන් නියාව දැක "ඉදින් මොහොට්ටාලගේ අවසානයයැ"යි ප්‍රීතියෙන් චිත්ත වේග පහල කොටගෙන මුවින් නොබැන සිතපීය. යහලු ඥාණතිස්සයෝ ද පණ්ඩිතකමින් මඩනා ලද සිත් ඇතිව, දුර දිග නොබලා ම අනුමත කිරීම් ආදී නොකටයුත්තක් කලේ වීද මත්තෙහි වීමට හැකි ව්‍යාසනය සිතින් දැක මහත් වික්ෂිතයෙන් ද, වැගිරෙන්නා වූ දහඩිය පොල්ලෙන්ද, අයාගත් මුවින් ද, වෙව්ලුම් කන්නා වූ පාද යුග්මයෙන් ද, පිටවෙන්නා වූ කර්ණදූමයෙන් ද යුතුව බලා හුන්හ.
කෙතරම් වීරිය කලද ලබු කබල් දියෙහි ගිල්වා තැබිය නුහුනු සේ මොහොට්ටාලගේ පුර්ව ජන්ම අකුසල කර්මයක් අන් සියල්ල යටපත් කොට ගෙන පැන නගින්නෙ, කැප්රෝල් පන්හිද ගත් සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේ බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ නම පත්කඩේ කිරීමට "බු" යන්න ලියන්නට සිතා එහි කොපුව ඉවත් කලා එපමණකි.
මෙතුවක් වේලා කොපුවට සිරවී විභව ශක්තියෙන් පොහොසත්ව තිබු යවුල අසුරක් ගසන වේගය කෙතෙක් ද, එයින් සියයෙන් පංගුවක වේගයෙන් කෙලගෙන පැමිණ යහලුවන් කලින් ස්ටෑන්ට් බයි කොට තිබූ කැප්රෝල් පටියෙහි පවත් වන්නා වූ ගිනි බෙහෙත් බොත්තමෙහි ඝට්ඨනය විය. එකල් හී සංඝනායක ස්ථවිරයන් ද අවට සිටි මිනිස්සු ද මහත් වූ භයට පත්කරමින් කැප්රෝල් පන්හිදෙන් ලොවෙත් නැති ශබ්දක් වා තලයට මුසු ව ප්‍රකම්පනය වූයේ එය පුපුරා ගියේ ය.
ක්ෂණයකින් ප්‍රාදූර්භූත වූ මෙම ශබ්දය අදහාගත නොහැකි අයෙක් වු රටේ රාලය, සංවර්ධන සමිතියේ ලේකම් තැනය, භාණ්ඩාගාරික තැනය යන අය, " ඉදින් අප නටුයෙමු. ගම්මුන් උදෙසා පෙර අප එකමුතුව කල මුල්‍ය වංචාවන් දෙවියන් දැක, අපට වැසි නැති හෙන පාත්කරන්නේයැ"යි මුලාවටත්, භය‍ටත් පැමිණ, මේ ව්‍යාසනයෙන් අප මුදාලුව මැනවයි සංඝනායක ස්ථවිරයන්ට බණවා යාඥාවෙන් කන්නලව් කලාහුය.
සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේ ද සිය සංසාර ගමනේ දී කොපුව ගලවන විට පුපුරා යන එකදු පන්හිඳක හෝ මතකයක් නැති නියායෙන් එතැනම පාෂාණීභුතව වැඩ හුන් සේක.
අවශේෂ පුදගලයන් වූ බුද්ධිඝෝෂන්ගේ මෑණියෝද, පියාණෝද, යහලු ඥාණතිස්සයෝ ද පිලිවෙලින්, පැණි කුරුල්ලන්ය, තාරුකාය, කොම්බුය යන දේවල් හිසින් පැන නැග නැග තිබීයදී ම බිරාන්තව බලා හුන්හ. මේ ශබ්දය කණවැකී ගිය අසල්වැසියෝද, අනෙක් වැඩක් කරගැනීමට මාවතේ ගිය මිනිස්සු ද වහා එතැන වටවිය.
එකල්හී මොහොට්ටාලයෝ මේ වූ සියල්ල තමා හා සංඝනායක ස්ථවිරයන් බිඳ වීමට බුද්ධිඝෝෂයන් කල උපායකැයි හරියාකාර අනුමානයට පැමිණ, සංඝනායක ස්ථවිරයන්ට වැද එකත්පසව උන්වහන්සේ බණවා බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ දුෂ්ඨ උපායක් නිසා මෙවැනි ව්‍යසනයක් සිදු වූවා නොවේදැයි හේතු කියපීය. සංඝනායක ස්ථවිරයන් ද මහත් වූ වේගයෙන් "එය එසේ දැ"යි බුද්ධිඝෝෂයන්ගෙන් පෙරලා විමසුව සේක.
බුද්ධිඝෝෂයෝ ද යට කී පරිදි උපායෙහි දක්ෂයෙකි. කුඩා කලම ස්ථානෝචිත ප්‍රඥ්ඥාවේ කෙල පැමිණියෙකි.
ඉදින් පලබර වූ රුකක් මෙන්ද, පැසී ගිය ඇල් වී කරලක් මෙන්ද, ඉදිරියට නැමී සිය හස්ථයන් නලල් තලය පිට හොවා සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේට වැද එකත්පසව, කේසර සිංහයෙකුගේ නාදය කෙසේද, එසේ වූ ගාම්භීර සංප්‍රයුක්ත නාදයකින් ස්ථවිරයන් අමතන්නෙ මෙසේ කීය, "ගරු සංඝනාකය ස්ථවිරයන් වහන්ස, දැන් වූ සකල විද උපද්‍රව උදෙසා මාගේ කිසි බැඳීමක් නොවන්නේය. සියල්ල වූයේ මේ මොහොට්ටාලගේ අඥාණකම් නිසා නොවේදැ"යි පවසන්නේ, සංඝනායක ස්ථවිරයන් වහන්සේ ඒ කිමෙක්දැයි විචාල කල්හී, පෙර දින රෑ නරඹන ලද සිතුවම් පටයක මන බඳනා ලද දර්ශණ කඩක් සවිස්තරව අනෙකුන්ට විචාරන්නේ කෙසේද, එසේ වූ ආකාරයෙන් ස්ථවිරයන් වහන්සේගේ චෛතසිකයේ චිත්තරූප මැවෙන සේ මොහොට්ටාලගේ කයිරාටික කම පෙන්වා, එතකිනුත් නොනැවතී තමාගේ අනුදැනුමක් නොමැතිවම මොහොට්ටාලයෝ මෙය පැහැරගත් නියාව අභිණනයෙන් ද වචනාර්ථයෙන් ද දක්වා සිටියේය.
මොහොට්ටාලගේ කයිරාටික කමත්, බුද්ධිඝෝෂයන්ගේ ස්ථානෝචිත ප්‍රඥාවේ මහිමයත් දුටු එතැනට රැස් වූ මිනිසුන්ගෙන් සමහරෙක් බුද්ධිඝෝෂයන් අරභයා ප්‍රශංසා මුඛයෙන් පිහිටියෝ ය. සමහරෙක් හිකිස් යන අනුනාදයෙන් සිනහවේ පිහිටියෝ ය. සමහරෙක් තම කරෙහි වූ අමුඩ ලෙහෙන්සුව නම් රෙදි කඩ දෙඅතට ගෙන ගෞරවාර්ථයෙන් පිහිටියෝ ය. අවශේෂ මිනිස්සු බුද්ධිඝෝෂ කුමරාගේ ප්‍රඥාවේ මහිමය නිසා මහත් චිත්තප්‍රීතියෙන් යුක්තව සංඝනායක ස්ථවිරයන් වැද ගෙවල් බලා පිටවීය.
පින්වත් පුතණුවණි, නුඹද නියමාකාරයෙන් ස්ථානෝචිත ප්‍රඥාව ප්‍රගුණ කලේ වී නම්, එකල මොහොට්ටාලගේ උපායෙන් ගැලවුනු බුද්ධිඝෝෂයන් මෙන් මෙදින නුඹට ද එවැනි මනුෂ්‍යයන්ගෙන් ගැලවීම නියත නොවේදැයි විචාරා, තවද පුත් කුමරුගේ මතු යහපත ම උදෙසා පවසන්නේ, "බුද්ධිඝොෂ කුමරු අරභයා ඇති කතා වත්ථු නම් එමටය. සත් දිනක් වුව නොනවත්වා කීමට කතා වස්තු පවත් වන්නේයැ"යි මතුවට එන එහි ලින්ක් ද දක්වා පළමුව සයිබර් අවකාශයට ගොස් මත්හෙහි ඇති
සයිබර් යායට ගොඩවැදී තොපට රිසි වන්නේ කෙතෙක්ද, එතෙක් කතා කියවා තම ප්‍රඥාව වඩවා ගන්නෙ නම් මැනවයි කැප්රෝල් පන්හිදේ කතා වත්ථුව නිමා කලේ ය.
පුත්‍ර තෙමේත් ''යහපති, පියාණෙනී"යි පිලිවදන් දී ඩොංගල් නම් උපකරණය පරිගණයට පූට්ටු කරපීය.
ඉනික්බිති පියාණෝ ද තිස්තුන් කෝටියක් වූ දෙවි දේවතාවුන් ආමන්ත්‍රණය කොට, තම පුතණුවන් කෙරෙහි නුවණ පිහිටුවා ගැනීමට උපකාරී වූ බුද්ධිඝෝෂ කුමරුන් අරභයා අනේක වාරයක් පින් දී මහත් වූ සාධු කාර පැවැත්වීය.
- කැප්රොල් පන්හිදේ කතා වත්ථුව නිමි. -
.......................................................
- බුද්ධිඝෝෂ සිටු කුමරු.
ගැටපද විවරණය -
- ජාතික තක්සලාව - කුඩා දොරටුවක් නිසා ඇතුලත් වීමට ඉතා අපහසු පාසල් වර්ගයකි.
- මහා තක්සලාව - ජාතික තක්සලාවෙහි දොරටුවට වඩා ටිකක් ලොකු දොරටුවක් ඇති පාසල් වර්ගයකි.
- කණිෂ්ඨ තක්සලාව - මෙහි දොරටුව මකර කටක් මෙන් ලොකුය. ළමුන් පාසලට එනවාට වඩා පිටවී යයි.
- සබ්මැරීනය - දිය තුල ගමන් ගන්නා වාහනයකි.
- කැප්රෝල් - වෙඩි බෙහෙත් ගුලියක් නිශ්චිත දුරකින් තබා නිමවා ඇති පටි වර්ගයකි.
- කහවනු සීයේ පටිය - මුහුනතෙහි දැක්වෙන අගය නිතර අවප්‍රමාණය වන අරුම පුදුම මුදල් නෝට්ටුවකි. විටෙක පාවේ.
- මැජික්මය පන්හිඳ - ජිමික් වැඩ කල හැකි පෑනක්.
- ස්ටෑන්ට් බයි - පොරොත්තුවෙන් සිටීම.
- ලොවෙත් නැති ශබ්දය - හිතාගත නොහැකි තරම් වූ ශබ්දය.
- පැණි කුරුල්ලන්ය, තාරුකාය, කොම්බුය යන දේවල් - සමහර මිනිසුන් බිය වූ විට මේවා හිසින් පිට වේයැයි මිත්‍යා මතයක් වේ. බොහෝවිට මෙයට වගකිව යුත්තෙ චිත්‍ර ශිල්පීන්ය.
කැප්රෝල් පන්හිදෙහි ක්‍රියාකාරීත්වය පෙන්වන සටහනක් -
